K. Tučkova, „Boginie z Žítkovej”

Ostatnio, dzięki uprzejmości mojego kolegi z pracy, miałam okazję przeczytać nietypową jak dla mnie książkę – „Boginie z Žítkovej” autorstwa Kateřiny Tučkovej. Książka przyciągnęła mnie nie tylko tematyką, ale przede wszystkim archiwami. Przyznajcie się – kto z Was nie przeczytałby książki, w której jednym z miejsc akcji jest Wasze miejsce pracy?? Jestem pewna, że wszyscy archiwiści z Archiwum Państwowego w Kielcach, Oddziału w Sandomierzu czytali Miłoszewskiego i kiwali głową ze smutkiem, że TAK PRZECIEŻ NIE JEST, a przy tym cieszyli się, że ktoś o nich napisał. Tak więc i ja z ciekawością zabrałam się do „Bogiń…” (i ja też kiwałam później głową…).

Boginie to kobiety mieszkające w Białych Karpatach. Charakteryzuje je swoista „moc” przekazywana z matki na córkę. Te umiejętności opierają się na połączeniu wiary w Boga, ziołolecznictwa i znajomości ludzkiej natury. W powieści poznajemy losy Dory – antropolożki badającej fenomen bogiń i ich historię. Dora jest jednocześnie osobiście zainteresowana poznaniem ich przeszłości - jest bowiem ostatnią potomkinią rodu jednych z najpotężniejszych bogiń. Razem z nią udajemy się do  czeskich i polskich archiwów, czytamy utajnione wcześniej dokumenty i cofamy się aż do wydarzeń z okresu czeskiego komunizmu i II Wojny Światowej.

Książka jest napisana naprawdę świetnie. I nie dziwi mnie zupełnie, że zgarnęła kilka nagród a w Czechach jest bestsellerem. Narracja prowadzona jest w miarę wartko, fabuła wciąga, wykreowani bohaterowie są bardzo realni. Do tego należy jeszcze dodać wątki historyczne i próbę rozliczenia się z ciężką i trudną historią.  Całość wypada naprawdę dobrze.

Czesi, podobnie jak Polacy mają za sobą trudny okres w dziejach. I, tak jak my, muszą się z nim w jakiś sposób rozliczyć. Taka forma wydaje się opcją bardzo dobrą. Mamy tendencję do patrzenia na wydarzenia drugiej połowy XX wieku jakbyśmy byli jedynymi pokrzywdzonymi Jałty. Ta książka przypomina, że tak nie jest. Pokazuje też, że z historią nie trzeba rozliczać się obrzucając się błotem w mediach, ale że można to zrobić z większą klasą.

Nie jest to jednak książka dla każdego. Autorka, w ramach „uwiarygodniania” tekstu „przytacza”  dokumenty (niestety w większości wymyślone). Z jednej strony poznajemy historię Bogiń tak jak główna bohaterka, zapoznajemy się z tymi samymi materiałami i mamy możliwość wyciągania własnych wniosków. Z drugiej strony większość ludzi nie szuka w powieściach dokumentów, które może samodzielnie zanalizować. Te dokumenty stanowią zarówno mocną jak i słabą stronę całości – tworzą fabułę i zwalniają akcję.

Z zawodowego punktu widzenia denerwuje mnie, że ktoś „wymyśla” sobie zawartość materiałów archiwalnych i przekręca zupełnie fakty (Kartoteka procesów o czary – brzmi  faktycznie fajnie, ale jeśli chodzi o zawartość to szału nie ma, a już na pewno nie ma tam „kartonów” akt dotyczących jednej osoby). Ale to w końcu powieść a nie praca naukowa.

Najbardziej urzekło mnie to, jak autorka zbudowała atmosferę powieści. Jej opisy pojedynczych, ubogich chat, tradycji i ludzkiej samotności potrafią naprawdę głęboko poruszyć. Ciche archiwa i tajne dokumenty sprawiają, że tajemnice przestają być zapomniane. I w tym wszystkim splata się magia i historia, wiara i rzeczywistość.

Dodatkowe słowa uznania należą się Wydawnictwu Afera, które przygotowało polskie wydanie. Nie wiem co jest lepsze – okładka (jedna z ciekawszych jakie ostatnio wpadły mi w ręce) czy tłumaczenie. To w jaki sposób przełożono dialogi mieszkańców Žítkovej spodobało mi się chyba najbardziej i najbardziej pozwoliło wczuć się w atmosferę zapomnianej przez ludzi wsi.

„Boginie z Žítkovej” to książka specyficzna, ale naprawdę bardzo dobra. Potrafi oderwać czytelnika od codziennych spraw i przenieść w świat magii i historii. I robi to z dużym wyczuciem i talentem. I mimo kilku strasznych bzdur jakie się w książce pojawiają (których nikt po za zawodowymi archiwistami na pewno nie wyłapie J) jest naprawdę dobra.